Fistül halk arasındaki adı ile oluk ya da tünel; iki organ veya yapı arasında oluşan anormal yollardır. Normalde böyle bir bağlantı yoktur. Fistül çeşitli organlar arasında olabilir. Bağırsaklar arasında, bağırsak ve cilt arasında, anüsün iç kısmı ile dış derisi arasında görülebilir. Fistüller genelde bir hastalık sonucu ortaya çıkar, sağlıklı bireylerde görülmez. Bağırsak ve deri arasında, bağırsak ile vajina arasında veya bağırsakların kendi arasında oluşan fistüllerde travma, ışın tedavisi, karın içi iltihabi olaylar ve Crohn hastalığı etkilidir. En sık karşılaşılan durum ise anüs ile cilt arasında oluşan perianal fistüllerdir.
Anal Fistül Tanısı ve Çeşitleri
Makat fistülleri genellikle fizik muayene, bilgisayarlı tomografi, MR veya fistülografi ile teşhis edilir. Gerekirse BT ve MR tetkikleri yapılabilir. Ancak perianal fistüllerde en değerli yöntem proktolojik muayenedir. Perianal fistüller basit fistül, komplike fistül ve at nalı fistül gibi çeşitlerde görülebilir. Tedavi seçenekleri fistülün tipine göre değişir. Kronik fistüller inatçı vakalardır ve tedavileri sabır gerektirir. İyi tedavi edilmiş olsa bile nüks edebilir. Yapılacak işlem fistülün sfinkterlerle ilişkisine, ciltteki trasesine ve anüs içindeki açılma deliğine göre belirlenir.
Fistülotomi ve Seton Uygulaması
Ön taraftaki perianal fistüller genellikle düz bir çizgi şeklinde dişli çizgi üzerindeki yapılara açılır. Bu vakalarda fistülotomi yapılır. Anestezi sonrası dış delikten stile sokularak iç delikten çıkarılır ve fistül yolu açılır. Sfinkter düzeyinde inkontinans riski en aza indirmek için seton veya lazer ablasyon uygulanabilir. Basit fistüller genellikle bir seansta tedavi edilir ve nüks oranı düşüktür. Açılan kesiler sekonder iyileşmeye bırakılır. Hastanın diyeti düzenlenir, kabızlık önlenir, koruyucu antibiyotik verilir ve dışkılama sonrası oturma banyoları önerilir. Yüksek transsfinkterik fistüllerde, kadınlarda ön yerleşimli fistüllerde ve çok doğum yapmış kadınlarda direkt fistülotomi tercih edilmez. Bu hastalarda seton yöntemi uygulanır. Seton sayesinde iç ve dış ağız arasındaki iltihabi içerik drene olur, enfeksiyon azalır ve yeni fistül yolları oluşmaz. Uzun süre kalan seton yabancı cisim reaksiyonuna yol açarak fibrozis oluşturur ve sfinkter kaslarının ayrılmasını engeller.
Lazer ve Modern Yöntemler
Seton uygulaması iki şekilde yapılır. Kesici setonda belirli aralıklarla sıkma işlemi yapılır, böylece yavaş yavaş dokuda basınç nekrozu gelişir ve fibrozis ile sfinkter parçaları yapışır. Gevşek setonda ise amaç sadece drenaj sağlamaktır, Crohn hastalarında ve kontinens bozukluğu riski yüksek vakalarda tercih edilir. Seton tedavisi ortalama 6-12 ay sürer. At nalı fistüller daha zor vakalardır, tedavisinde geniş debridman, parsiyel fistülotomi, flep kaydırma ve lazer gibi yöntemler bir arada kullanılabilir. Lazer probu ile fistül yolunun yakılması da modern yöntemlerdendir. Granülasyon dokusu yakılarak fibrozis gelişmesi sağlanır ve fistül kapanır.